معنی درس اول فارسی یازدهم،نیکی ; آرایه های ادبی درس اول فارسی یازدهم

معنی درس اول فارسی یازدهم،نیکی ; آرایه های ادبی درس اول فارسی یازدهم

درس اول فارسی یازدهم:

نیکی

یکی روبهــی دید بی دســت و پای

فرو مــــاند در لطف و صـنع خدای

• معنی: فردی، یک روباه ناتوان و بی دست و پایی را دید و از آفرینش و لطف خدا حیران شد
• قلمرو زبانی: فروماندن: تعجب کردن /  لطف: مهربانی و نیکویی /  صـنع: آفرینش
• قلمرو ادبی: قالب مثنوی / روبه: نماد فریبکاری / بی دست و پای: کنایه از ناتوان، معلول / روباه: نماد افراد بی کوشش و ناتوان

که چون زندگانی به ســر مـی‌برد؟

بدین دست و پای از کـجا می‌خورد؟

• معنی: که این روباه توان خواه (معلول) چگونه روزگار خود را می‌گذراند؟ و با این حال و روز از کجا خوراک به دست می‌آورد؟
• قلمرو زبانی: چون: چگونه / به سر می‌برد: می‌گذراند، فعل مرکب / بدین: با این 
• قلمرو ادبی: تناسب: دست، پای / ایهام تناسب: سر، دست و پای
• پیام: رسیدن روزی به هر جاندار

در این بود درویش شـوریده رنگ

کـــه شیری برآمد شغـــالی به چنگ

• معنی: درویش آشفته حال در این اندیشه بود که ناگهان شیری که شغالی را شکار کرده بود جلو آمد.
• قلمرو زبانی: درویش: تهیدست / شوریده رنگ: آشفته حال / برآمد: جلو آمد، بیرون آمدن / شغال: جانور پستانداری است از تیره سگان که جزو رسته گوشتخواران است. / چنگ: پنجه
• قلمرو ادبی: جناس: رنگ، چنگ / شیر: نماد دلاوری / تناسب: شیر، شغال

شغال نگون بخــت را شیر خـورد

بماند آنچه روباه از آن ســـیر خورد

• معنی: شیر، شغال بدبخت را خورد و روباه از آنچه مانده بود، خورد تا سیر شد
• قلمرو زبانی: نگون بخت: بدبخت
• قلمرو ادبی: جناس: شیر، سیر /  تناسب: شیر، روباه

دگـــر روز باز اتفــاق اوفــــــــتاد 

که روزی رســان قوت روزش بداد

• معنی: روز دیگر همین اتّفاق پیش آمد که خداوند روزی رسان، خوراک روباه را به او رساند
• قلمرو زبانی: قوت: خوراک، غذا، رزق روزانه / دگر: دیگر(صفت مبهم) / روزی: رزق / روزی رسان: منظور خداوند است / مرجع ضمیر «ش» به روباه برمی گردد 
• قلمرو ادبی: جناس: روزی، روز / واژه آرایی: روز

یقــین، مــرد را دیده بیننده کــــرد 

شـــد و تکـــیه بر آفــــریننده کــــرد

• معنی: چشمان مرد با این یقین بینا شد (به آگاهی رسید)، رفت و به خداوند آفریننده اعتماد و تکیه کرد.
• قلمرو زبانی: دیده: چشم / بیننده: بینا / را: اضافه گسسته: مرد را دیده (دیده مرد) / شد: رفت
• قلمرو ادبی: مجاز: دیده مجاز از مرد
• پیام: توکل نادرست به خدا

کزین پس به کنجی نشینم چــو مور 

کـــه روزی نخوردند پیلان به زور

• معنی: درویش با خود گفت: از این به بعد مانند مورچه ای در گوشه ای می‌نشینم، زیرا جانوران بزرگ و درّنده به زور و توانایی خود روزی نمی‌خورند. (خداوند روزی ایشان را می‌دهد.)
• قلمرو زبانی: کنج: گوشه / نشینم:‌ می نشینم / مور: مورچه / روزی: رزق / پیل: فیل 
• قلمرو ادبی: چو: مانند، تشبیه / تناسب: مور، پیل / جناس: مور، زور
• پیام: توکل نادرست به خدا / به دست آوردن روزی به زور و توانمندی نیست

زنخدان فــرو برد چــندی به جیب 

که بخشــنده روزی فرســـتد ز غیب

• قلمرو زبانی: زنخدان: چانه / جیب: گریبان، یقه / که: زیرا / غیب: پنهان، نهان از چشم؛ عالمی که خداوند، فرشتگان … در آن قرار دارند
• قلمرو ادبی: کنایه: زنخدان به جیب فروبرد: یعنی چانه در گریبان بردن: کنایه از به تفکر فرورفتن و در اینجا نشستن و کوشش نکردن نیز مقصود است» /  جناس: جیب، غیب / تلمیح به آیه «إنّ الله هوالرزّاق»
• مغنی: درویش مدتی چانه اشرا در گریبان خود فرو برد (اندیشید) و باور یافت که خداوند بخشنده، روزی او را از غیب خواهد فرستاد.
• پیام: توکل نادرست به خدا

نه بیگانه تیمار خوردش نه دوست 

چو چنگش رگ و استخوان ماند و پوست

• قلمرو زبانی: تیمار: غم / جهش ضمیر: «ش» (مضاف الیه) / چنگ: نوعی ساز که سر آن خمیده است و تارها دارد. 
• قلمرو ادبی: تیمار: کنایه از یاری و پرستاری / تضاد: بیگانه، دوست / تناسب:  رگ، استخوان، پوست / جناس: دوست، پوست / تشبیه: چو چنگ، رگ واستخوان و پوستش ماند: تشبیه، وجه شبه: لاغر شدن
• مغنی: نه آشنا و نه دوست، در اندیشه کمک به او نیفتادند تا این که از شدّت ضعف، مثل ساز چنگ، رگ و استخوان و پوستش به جا ماند. (لاغر و نزار شد.)
• پیام: بی توجهی مردم به درویش

چو صبرش نماند از ضعیفی و هوش 

ز دیوار محــرابش آمــــد به گــوش

• معنی: هنگامی که از ضعف و ناتوانی صبر و هوشش تمام شد، از دیوار محراب این آوا به گوشش رسید:
• قلمرو زبانی: چو: هنگامی‌که / محراب: محراب مسجد / آمد: رسید / جهش ضمیر در « محرابش»: به گوشش آمد
• قلمرو ادبی: جناس: هوش، گوش
• پیام: تمام شدن صبر

برو شــیر درنده باش، ای دغــــل

مینداز خـــــود را چـــو روباه شـــل

• معنی: ای انسان فریبکار، برو مانند شیر درّنده باش (خودت شکار کن) و خود را مانند روباه معلول ناتوان نشان نده.
• قلمرو زبانی: دغل: فریبکار، حیله گر/ شل: لنگ، دست و پای از کار افتاده 
• قلمرو ادبی: تشبیه فشرده: شیر درنده باش / کنایه: انداختن کنایه از ناتوان نشان دادن / تشبیه: چو روباه / تناسب: شیر، روباه
• پیام: ترغیب به کوشش و جنب و جوش

چنان سعی کن کز تو ماند چو شیر 

چه باشی چو روبه به وامانده سیر؟

• معنی: چنان بکوش که همانند شیر از تو چیزی بماند تا دیگران از تو بهره مند شوند، چرا مانند روباه با غذای پس مانده دیگران سیر می‌شوی.
• قلمرو زبانی: سعی کردن: کوشش کردن / وامانده: پس مانده / چه: چرا
• قلمرو ادبی: تشبیه: چو شیر / تناسب: شیر، روباه / پرسش انکاری / واژه آرایی: چو / جناس: چه، چو / واج آرایی: «چ»
• پیام: تشویق به کار

بخـــور تا توانی به بازوی خویش 

کــــه سعیت بود در ترازوی خویش

• معنی: تا می‌توانی از درآمد بازوی خودت غذا بخور، چرا که سعی و تلاش خودت میزان و سنجش رفاهت خواهد بود.
• قلمرو زبانی: سعی: کوشش
• قلمرو ادبی: مجاز: بازو مجاز از زور و توانایی / کنایه: در ترازوی است: کنایه از اینکه سنجیده می‌شود / تلمیح: تلمیح به آیه «ان لیس للانسان الّا ما سعی»
• پیام: توصیه به کوشش

بگیر ای جوان دست درویش پــیر 

نه خود را بیفگن کـــه دستم بگــــیر

• معنی: ای جوان دست پیرمرد درویش را بگیر (به او کمک کن) نه این که خودت را بیندازی و ناتوان جلوه بدهی تا دیگران دستت را بگیرند و به تو کمک کنند.
• قلمرو زبانی: درویش: گدا / افکندن: انداختن (بن ماضی: افکند، بن مضارع: ‌افکن)
•   قلمرو ادبی: کنایه: دست گرفتن کنایه از کمک کردن / تضاد: جوان، پیر / واژه آرایی: دست، بگیر / کنایه: خود را افکندن کنایه از «به ناتوانی زدن»
• پیام: کمک به دیگران

خدا را بر آن بنده بخشــایش است 

که خلق از وجودش در آسایش است

• معنی: خداوند نسبت به آن بنده ای لطف و بخشش دارد که دیگران از وجود او در آسایش و راحتی باشند.
• قلمرو زبانی: را در«خدا را»: دارندگی«خدا دارد»/ بخشایش: آمرزش؛ فعل بخشودن (بن ماضی: بخشود، بن مضارع: بخشا) / خلق: مردم 
• قلمرو ادبی: ردیف: است / واج آرایی: صامت «ش»
• پیام: کمک به مردم سبب رستگاری است

کرم ورزد آن سر که مغزی دراوست 

کــــه دون همتانند بی مغز و پوست

• معنی: کسی که در سرش مغز و عقل دارد به دیگران نیکی می‌کند؛ زیرا آنان که نادان و بی مغز هستند فرومایه و بی خردن و تنها پوست و ظاهری از انسان بودن را دارند.
• قلمرو زبانی: کرم ورزیدن: جوانمردی کردن / همّت: اراده، عزم نیرومند / دون همّت: فرومایه / واو در «بی مغز و پوست»: واو همراهی
• قلمرو ادبی: مجاز: سر مجاز از انسان ، مغز مجاز از اندیشه و خرد،  پوست مجاز ظاهر / جناس: اوست، پوست / تناسب: مغز، پوست
• پیام: بخشندگی نشانه خردمندی است

کسی نیک بیند به هر دو ســـرای 

کــــه نیکـــــی رساند به خلق خدای

• معنی: کسی در دو جهان لطف و احسان خدا را می‌بیند که به آفریدگان خدا نیکی و دهش کند.
• قلمرو زبانی: بیند: می بیند / سرا: خانه / خلق: مردم 
• قلمرو ادبی: استعاره: سرا استعاره از جهان؛ دو سرا: دنیا و آخرت / جناس: نیک، نیکی /  تلمیح به آیه «فمن یعمل مثقال ذره خیرا یره» و نیز تلمیح به حدیث «الدنیا مزرعه الاخره»
• پیام: رستگاری انسان بخشنده

بوستان سعدی

دروس پایه یازدهم علوم انسانی

---

فارسی یازدهم

نگارش یازدهم

دین و زندگی یازدهم