درس ششم فارسی یازدهم : پرورده عشق
معنی درس ششم فارسی یازدهم : پرورده عشق ، آرایه های ادبی و قلمرو های زبانی و ادبی درس ششم فارسی یازدهم ، معنی کلمات درس ششم فارسی یازدهم
درس ششم فارسی یازدهم : پرورده عشق
۱- چون رایت عشق آن جهانگیر
شد چون مه لیلی آسمان گیر
معنی: ماه، در شب، بر چهرهٔ آسمان طلوع می کند و گسترهٔ آسمان را نورانی می کند (تسخیر می کند) عشق مجنون نیز به سانِ ماه، علم خود را به نشانهٔ تسخیر جهان برمی افرازد.
قلمرو زبانی:
- چون نخست: هنگامی‌که
- رایت: درفش، پرچم، بیرق
- جهانگیر: گیرنده جهان، فتح کننده دنیا، منظور مجنون است
- چون دوم: مانند
- مه: ماه
قلمرو ادبی: قالب: مثنوی / وزن: مفعول مفاعلن فعولن (رشته انسانی)/ رایت عشق: اضافه تشبیهی / «چون» نخست و دوم: جناس همسان / چون مه لیلی: تشبیه / مه: استعاره از جمال و کمال لیلی / آسمان گیر: کنایه از پرآوازه / موقوف المعانی / درون مایه شعر: سختی های عشق
پیام: عشق مجنون
۲- هر روز خَنیده نام‌تر گشت
در شیفتگی تمام تر گشت
معنی: هر روز نامش مشهورتر شد و در عشق و شیفتگی کامل تر گشت.
قلمرو زبانی:
- خنیده: مشهور، معروف، نامدار
- خنیده نام تر گشتن: مشهورتر شدن، پرآوازه تر گردیدن
- شیفتگی: عاشقی
قلمرو ادبی: واج آرایی: «ر» / گشت: واژه آرایی، ردیف / جناس: هر، در
پیام: کمال عشق مجنون
۳- برداشــته دل ز کـــار او بخت
درمانده پدر به کار او سخت
معنی: بخت و اقبال از او ناامید شده و پدر نیز در کار عشق او به سختی درمانده شده بود.
قلمرو زبانی:
- درمانده: درمانده شده
- سخت: به سختی
قلمرو ادبی: بخت دل ز کار او برداشته: جانبخشی، کنایه از ناامید شدن / بخت، سخت: جناس / واژه آرایی: کار، او
پیام: ناامیدی از درمان مجنون
۴- خویشــان همــه در نیاز با او
هر یک شده چـاره‌ساز با او
معنی: بستگان و خویشاوندان مجنون با پدر مجنون دعا می‌کردند و در فکر راه چاره بودند.
قلمرو زبانی:
- خویشان: ج خویش، اقوام
- نیاز: دعا
- چاره‌ساز: چاره یاب
قلمرو ادبی: ردیف: با او
پیام: چاره جویی برای حل مشکل
۵- بیچـــارگی ورا چـــو دیدند
در چاره‌گــری زبان کـشیدند
معنی: بستگان هنگامی‌که درماندگی پدر را مشاهده کردند برای چاره جویی به سخن گفتن پرداختند.
قلمرو زبانی:
- بیچارگی: درماندگی، بدبختی
- ورا: وی را (مجنون)
- چاره‌گری: تدبیر، مصلحت اندیشی، چاره یابی
قلمرو ادبی: زبان کشیدن: سخن گفتن
پیام: چاره جویی برای حل مشکل
۶- گـــفتند بـه اتفـــاق یک ســـر
کز کعبه گشاده گردد این در
معنی: بستگان همگی با هم نظر دادند که مشکل مجنون و بیماری عشق او با توسل به کعبه برطرف می‌شود.
قلمرو زبانی:
- به اتفاق: همه با هم
- یک سر: همه، سراسر، تماما
- کز: که از
- گشاده: باز
قلمرو ادبی: در گشاده گردیدن: کنایه از مشکل حل شدن
پیام: متوسل شدن به کعبه
۷- حاجت گـه جمله جهان اوست
محراب زمین و آسمان اوست
معنی: کعبه محل برآورده شدن خواسته همه جهانیان و عبادتگاه همه مردم است.
قلمرو زبانی:
- حاجت گه: محل برآورده شدن حاجت
- جمله: همه، سراسر
- محراب: قبله گاه، جای ایستادن پیش نماز در مسجد
قلمرو ادبی: جهان: مجاز از مردم جهان / زمین، آسمان: مجاز از همه موجودات، تضاد.
پیام: برآورده شدن دعا در کعبه
۸- چون موسم حج رسید برخاست
اشتر طلبید و محمل آراست
معنی: زمانی که فصل حج فرارسید، پدر مجنون شتر خواست و کجاوه‌ای فراهم کرد [تا به سوی کعبه حرکت کند].
قلمرو زبانی:
- موسم: زمان، هنگام
- برخاست: بلند شد (بن ماضی: برخاست، بن مضارع: برخیز)
- اشتر: شتر
- محمل: کجاوه که بر شتر بندند، مهد
- آراستن: آماده کردن، (بن ماضی: آراست، بن مضارع: آرا)
پیام: آماده سفر حج شدن
۹- فرزند عـــزیز را به صــد جهد
بنشاند چو ماه در یکی مهد
معنی: پدر، فرزند گرامی خود را با تلاش بسیار و همچون ماه با احترام و زیبایی در کجاوه نشاند.
قلمرو زبانی:
- صد: مجاز از بسیار
- جهد: کوشش، تلاش، سعی
- مهد: کجاوه
- یکی مهد: مهدی
قلمرو ادبی: چو ماه: تشبیه / مهد، جهد: جناس ناهمسان.
پیام: آماده سفر شدن
۱۰- آمد سوی کعبه سینه پر جوش
چون کعبه نهاد حلقه بر گوش
معنی: پدر با سینه‌ای پر از درد و ناله، به سوی کعبه آمد و خانه خدا را همچون غلامی حلقه به گوش در آغوش کشید و به آن متوسل شد.
قلمرو زبانی:
- پرجوش: نگران، پرتب و تاب
- نهادن: گذاشتن (بن ماضی: نهاد، بن مضارع: نه)
قلمرو ادبی: سینه: مجاز از دل / چون کعبه: تشبیه / حلقه بر گوش نهادن: کنایه از بندگی کردن / سینه، گوش: تناسب / جناس: جوش، گوش / جانبخشی: درِ کعبه، حلقه‌ای دارد و شاعر در دنیای خیال خود، کعبه را مانند غلامی می داند که حلقه بر گوش دارد به نشانهٔ بندگی و تسلیم بی چون و چرا در برابر ارادهٔ پروردگار خود.
پیام: توسل جستن به کعبه
۱۱- گفت ای پسر این نه جای بازی است
بشتاب که جای چاره سازی است
معنی: پدر به مجنون گفت: فرزندم این جا محل شوخی نیست. تلاش کن تا چاره‌ای برای درد خود بیابی.
قلمرو زبانی:
- بشتاب: عجله کن، (بن ماضی: شتافت، بن مضارع: شتاب)
قلمرو ادبی: نه جای بازیست: کنایه از اینکه شوخی نیست / واژه آرایی: جا، است /
پیام: پند دادن به پسر
۱۲- گو یا رب از این گـــزاف کاری
توفیق دهــم به رستگـــاری
معنی: فرزندم، بگو پروردگارا، مرا از این کار بیهوده عشق نجات بده و توفیق رستگاری ارزانی ام کن.
قلمرو زبانی:
- گو: بگو
- یا رب: پروردگارا
- گزاف: زیاده روی، بیهوده کاری
- توفیق: کسی را در کاری یاری کردن
- توفیق دهم: به من توفیق بده
- رستگاری: نجات
پیام: دعا برای رهایی از عشق
۱۳- دریاب کــه مبتلای عشــقم
آزاد کــن از بلای عشــقم
معنی: خدایا به کار من رسیدگی کن که اسیر عشق شده ام و بلای عشق مرا در بند کشیده است. مرا نجات بده.
قلمرو زبانی:
- دریاب: رسیدگی کن
- که: زیرا
- مبتلا: بیمار
قلمرو ادبی: بلای عشق: اضافه تشبیهی / بلای عشقم: جهش ضمیر (من را از بلای عشق …)
پیام: دعای پدر برای رهایش از عشق
۱۴- مجنون چو حدیث عشق بشنید
اوّل بگــریست پس بخنــدید
معنی: مجنون هنگامی که سخن از عشق شنید، ابتدا گریه کرد و سپس خنده‌ای سر داد.
قلمرو زبانی:
- حدیث: سخن
- گریستن: گریه کردن (بن ماضی: گریست، بن مضارع: گری)
قلمرو ادبی: بگریست، بخندید: تضاد
پیام: گفتگو از عشق
۱۵- از جای چو مار حلقه برجست
در حلقه زلف کعبه زد دست
معنی: مجنون مانند مار چنبره زده پرید و حلقه در خانه خدا را به دست گرفت.
قلمرو زبانی:
- حلقه: چنبره زده
- برجست: پرید، جهید، (بن ماضی: جست، بن مضارع: جه)
قلمرو ادبی: چو مار: تشبیه / زلف کعبه: جانبخشی، اضافه استعاری / زلف، دست: تناسب
پیام: توسل جستن به کعبه
۱۶- می‌گفت گـــرفته حلقــه در بر
کامروز منم چو حلقه بر در
معنی: مجنون در حالی که حلقه‌های کعبه را در دست گرفته بود می‌گفت: امروز به کعبه متوسل شده ام.
قلمرو زبانی: بر: آغوش
قلمرو ادبی: بیت ذو قافیتین دارد (در، بر/ بر، در) / حلقه در برگرفتن: کنایه از متوسل شدن / بر، در: جناس ناهمسان / «بر» نخست و «بر» دوم: جناس همسان / چو حلقه: تشبیه / واژه آرایی: حلقه / «در» نخست و «در» دوم: جناس همسان
پیام: توسل جستن به کعبه
۱۷- گـویند ز عشق کن جـــدایی
این نیست طـریق آشنایی
معنی: می‌گویند از عشق فاصله بگیر در حالی که فاصله گرفتن از عشق روش دوستی نیست.
قلمرو زبانی:
- طریق: راه
- آشنائی: دوستی و عشق
پیام: جدایی ناپذیری از عشق
۱۸- پرورده عشق شد ســـرشتم
جــز عشــق مباد سرنوشتم
معنی: من با عشق آفریده شده ام و امیدوارم که سرنوشتم نیز جز با عشق تعیین نشود.
قلمرو زبانی:
- پرورده: پرورش یافته
- سرشت: فطرت، آفرینش، طبع
- مباد: فعل دعایی
قلمرو ادبی: جانبخشی / واژه آرایی: عشق / واج آرایی «ش»
پیام: جدایی ناپذیری از عشق
۱۹- یارب به خـــدایی خـــداییت
وانگــه به کــمال پادشاییت
معنی: پروردگارا تو را به مقام خداوندیت سوگند می‌دهم؛ همچنین به کامل بودن پادشاهی ات تو را سوگند می‌دهم.
قلمرو زبانی:
- یارب: پروردگارا
- به: در معنای سوگند
- خدائیت: خدایی ات
- کمال: کامل بودن
- وانگه: و آن گاه
- فعل در جمله دوم و سوم به قرینه معنایی حذف شده است. [سوگند می دهم]
قلمرو ادبی: واژه آرایی: خدایی / واج آرایی: «ا» / موقوف المعانی
پیام: سوگند دادن خداوند
۲۰- کـــز عشق به غـــایتی رسانم
کاو ماند اگــر چه من نمانم
معنی: که مرا در راه عشق به جایی برسان که عشق بماند هر چند که من نابود شوم.
قلمرو زبانی:
- غایت: پایان، فرجام، نهایت
- کو: که او
- رسانم: من را برسان
قلمرو ادبی: واج آرایی «ن»
پیام: جانفشانی برای عشق
۲۱- گرچه ز شراب عشـــق مستم
عاشق‌تر ازین کــنم که هستم
معنی: خداوندا، هر چند که عشق همچون شرابی من را از خود بی خود کرده است؛ اما مرا عاشق تر از این که هستم بکن.
قلمرو زبانی: کنم: (من را کن)
قلمرو ادبی: شراب عشق: اضافه تشبیهی / مستم، هستم: جناس ناهمسان/
پیام: دعا برای افزونی عشق
۲۲- از عمر من آنچه هست بر جای
بستان و به عمــر لیلی افزای
معنی: خداوندا آنچه از عمر من باقی است کم کن و بر عمر لیلی اضافه کن.
قلمرو زبانی:
- بستان: بگیر(بن ماضی: ستاند، بن مضارع: ستان)
- افزای: اضافه کن (بن ماضی: افزود، بن مضارع: افزای)
قلمرو ادبی: واژه آرایی: عمر / تضاد: بستان، افزای
پیام: دعا برای تندرستی دلبر
۲۳- می‌داشت پدر به سوی او گوش
کاین قصه شنید گشت خاموش
معنی: پدر که راز و نیازهای عاشقانه مجنون را شنید ساکت شد.
قلمرو زبانی:
- گوش می‌داشت: گوش می‌کرد
- خاموش: ساکت
قلمرو ادبی: واج آرایی: «ش»
پیام: ناامیدی پدر
۲۴- دانست کـــه دل اســـیر دارد
دردی نه دوا پذیر دارد
معنی: فهمید که دل مجنون اسیر عشق است و درد او دردی است که درمانی ندارد.
قلمرو زبانی: اسیر: بندی
قلمرو ادبی: واج آرایی: «د» / واژه آرایی: دارد / تضاد: دوا، درد
پیام: درمان ناپذیری عشق
لیلی و مجنون؛ حکیم نظامی گنجه‌ای
211340840.webp)
211215094.webp)