کارگاه متن پژوهی درس پنجم فارسی دهم

آزمون های آنلاین

بخش های مربوط به درس بیداد ظالمان

📝 کارگاه متن پژوهی

📑 شعر خوانی همای رحت

📓 درس پنجم:بیداد ظالمان

کارگاه متن پژوهی درس پنجم فارسی دهم

قلمرو زبانی

۱ در شعری که خواندید، پنج واژه مهم املایی بیابید و بنویسید.

پاسخ: رونق / محنت/ اجل/ خاص و عام/ حلق/ بقا/ غرّش/ طالع/ طبع/

۲ تفاوت معنایی فعل «کُشت» را در ابیات زیر توضیح دهید.

■ گفتم که نوش لعلت ما را به آرزو کشت / گفتا تو بندگی کن کاو بنده پرور آید (کشت: نابود کرد)

■ بادی که در زمانه بسی شمع ها بکشت / هم بر چراغدان شما نیز بگذرد (کشت: خاموش کرد)

۳ برای هر واژه مشخّص شده، یک مترادف از متن درس بیابید.

■ بر در بخت بد فرود آید / هر که گیرد عنان مرکبش، آز (ناصرخسرو)

پاسخ: بخت: طالع

■ همّت بلند دار که نزد خدا و خلق / باشد به قدر همّت تو اعتبار تو (ابن یمین)

پاسخ: اعتبار:‌ ارج، ارزش

قلمرو ادبی

۱ قافیه و ردیف را در بیت نخست این سروده مشخّص کنید.

پاسخ: قافیه: زمان، جهان / ردیف: شما نیز بگذرد

۲ در بیت زیر، کنایه ها را بیابید و مفهوم آنها را بنویسید.

بر تیر جورتان ز تحمّل سپر کنیم / تا سختی کمان شما نیز بگذرد

پاسخ: سختی کمان: کنایه از نیرو و زورمندی

۳ به بیت زیر توجّه کنید:

برکن زبن این بنا که باید / از ریشه بنای ظلم برکَند (محمّدتقی بهار)

در مصراع اوّل، مقصود شاعر از «بنا»، مفهوم «ظلم» است؛ یعنی شاعر، «ظلم» را به «بنا» تشبیه کرده است؛ سپس به سبب شباهت آن دو به هم مشبّه (ظلم) را حذف کرده و فقط مشبّه به (بنا) را ذکر کرده است تا شباهت را تا مرحله یکی شدن نشان دهد؛ به این تصویر خیال انگیز، «استعاره» می گویند.

در استعاره، یک طرف تشبیه (مشبّه یا مشبّه به) ذکر نمی شود.

مثال برای حذف «مشبّه به»: خورشید شکفت.

«خورشید» به «گل» تشبیه شده است و «شکفتن» از ویژگی های گل است که به خورشید نسبت داده شده است.

■ در بیت پنجم، استعاره ها را مشخّص کنید و مفهوم هر یک را بنویسید.

پاسخ: شیران: استعاره از ” دلیران و مردان دادگر” / عوعو: واق واق، ” نام آوا”، استعاره از «قدرت‌های ظاهری» / سگان: استعاره از ” مزدوران ستمگران “

قلمرو فکری

۱ با توجّه به توضیح زیر، معنی و مفهوم بیت اوّل درس را به نثر روان بنویسید.

سیف الدّین محمّد فَرغانی، در سده هفتم هجری، هنگامی که شهرهای بزرگ و آباد ایران، در آتش بیداد مغولان می‌سوخت، این شعر را سرود. سیف در این سروده، از رفتار ظالمانه فرمانروایان و تاخت و تاز سپاه مغول، با بیان کوبنده ای انتقاد می‌کند.