کارگاه متن پژوهی درس سوم فارسی دهم
کارگاه متن پژوهی درس سوم فارسی دهم، جواب سوال های قلمرو زبانی،ادبی و فکری درس سوم ادبیات دهم ، ، جواب کارگاه متن پژوهی درس سوم فارسی دهم
کارگاه متن پژوهی درس سوم فارسی دهم
قلمرو زبانی
۱ مترادف و متضاد واژه «رفیع» را از متن درس بیابید.
- مرتفع / ≠حضیض
۲ از متن درس، برای نمودار زیر، گروه اسمی مناسب بیابید؛ سپس به کمک آن جاهای خالی را پرکنید.
- گوشه روشن وجدان / غبطه بزرگ زندگانی
قلمرو ادبی
۱ دو نمونه از کاربرد «تشخیص» در متن درس مشخّص کنید.
- درختان را دوست می‌دارم / که به احترام تو قیام کرده اند / شفق آینه دار نجابتت / در فکر آن گودالم که خون تو را مکیده است
۲ شعر سپید، گونه ای از شعر معاصر است که آهنگ دارد؛ امّا وزن عروضی ندارد و جای قافیه ها در آن مشخّص نیست.
■ شعر «پاسداری از حقیقت» را از این دید بررسی کنید. – این شعر سپید است.
۳ به بیت زیر توجّه کنید.
«بید مجنون در تمام عمر، سر بالا نکرد / حاصل بی حاصلی نبود به جز شرمندگی» (صائب)
در این بیت، شاعر برای شکل ظاهری و آویزان بودن شاخه ها و برگ های درخت بید، علتّی شاعرانه امّا غیرواقعی آورده است و آن، سرافکندگی بید به سبب بی حاصلی است. وقتی شاعر یا نویسنده دلیلی غیرواقعی امّا ادبی برای موضوعی بیان کند؛ به گونه ای که بتواند خواننده را قانع کند، آرای. «حُسن تعلیل » پدید می‌آید.
«حسن تعلیل» در لغت، به معنای دلیل و برهان نیکو آوردن است؛ اگرچه این دلیل و برهان، واقعی، علمی یا عقلی نیست امّا مخاطب آن را از علتّ اصلی دلپذیرتر می‌یابد. به نمونه های دیگر توجّه کنید:
■ چو سرو از راستی برَزد عَلمَ را / ندید اندر جهان تاراج غم را (نظامی)
■ هنگام سپیده دم خروس سحری / دانی ز چه رو همی کند نوحه گری؟
یعنی که نمودند در آیین. صبح / از عمر شبی گذشت و تو بی خبری (خیاّم)
■ در کدام قسمت از متن درس «حُسن تعلیل» به کار رفته است؟ دلیل خود را بنویسید.
- > درختان را دوست می‌دارم / که به احترام تو قیام کرده اند
قلمرو فکری
۱ با توجّه به متن درس، شاعر چه نوع مرگی را غبطه بزرگ زندگانی می‌داند؟
- > مرگ برای پاسداری از حق که همان شهادت است.
۲ در متن درس، «عقل » با چه ویژگی هایی وصف شده است؟ چرا؟
- > به کودکی تشبیه شده است که توان درک بزرگی امام حسین (ع) را ندارد.
۳ هر یک از موارد زیر، با کدام قسمت از شعر «پاسداری از حقیقت » ارتباط معنایی دارد؟
♦ شَرَفُ المَکانِ باِلمَکینِ. (ارزش هر جای و جایگاهی به کسی است که در آن قرار گرفته است.)
◙ در فکر آن گودالم / که خون تو را مکیده است / هیچ گودالی چنین رفیع ندیده بودم / در حضیض هم می‌توان عزیز بود / از گودال بپرس.
♦ و بذَل مُهجَتهُ فیکَ لیَستنقذَ عبادکَ منَ الجَهالهِ و حَیرَه الضَّلاله.
(او، حسین، خونش را در راه تو داد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی گمراهی نجات بخشد.)
◙ بر تالابی از خون خویش / در گذرگه تاریخ ایستاده‌ای / با جامی از فرهنگ / و بشریّت رهگذار را می‌آشامانی / -هر کس را که تشنه شهادت است.
شعر سپید: گونه‌ای از شعر معاصر است که آهنگ دارد؛ امّا وزن عروضی ندارد و جای قافیه‌ها در آن مشخّص نیست.
وقتی شاعر یا نویسنده دلیلی غیرواقعی امّا ادبی برای موضوعی بیان کند؛ به گونه‌ای که بتواند خواننده را قانع کند، آرایۀ «حُسن تعلیل» پدید می‌آید. مانند:
بید مجنون در تمام عمر، سر بالا نکرد / حاصل بی حاصلی نبود به جز شرمندگی (صائب)
