انواع جناس،جناس تام،جناس ناقص،جناس ناهمسان،جناس همسان
انواع جناس در ادبیات،جناس ناقص،جناس همسان یا تام،جناس ناقص حرکتی و مثال هایی در مورد جناس
انواع جناس،جناس تام،جناس ناقص،جناس ناهمسان،جناس همسان
جِناس تام؛ جِناس ناقص
* جناس: یک سانی و هم سانی دو یا چند واژه است، در واج های سازنده با اختلاف در معنی.
ارزش «جناس» به موسیقی و آهنگی است، که در کلام می‌آفریند و در شعر و نثر کاربرد دارد.
انواع جناس:
-
جناس تام
-
جناس ناقص
جناس تام (همسان)
1- جناس تام: هرگاه دو واژه در ترتیب و تعداد واج ها یک سان باشند، «جناس تام» دارند.
به عبارت دیگر اگر دو واژه هم از نظر نوشتن و هم از نظر خواندن (تلفظ) یک سان باشند و فقط اختلاف آن ها در معنی باشد، آن دو کلمه «جناس تام» دارند.
ارزش موسیقایی «جناس تام» در سخن بسیار است.
مثال: برادر که در بند خویش است؛ نه برادر، که خویش است.
– واژۀ «خویشِ» اول به معنای «خود» است و واژۀ «خویشِ» دوم به معنای «قوم و خویش» است.
بنابراین دو واژۀ «خویش» در این عبارت «جناس تام» دارند.
جناس ناقص (ناهمسان)
2- جناس ناقص: هرگاه عاملی مانع از یک سان شدن دو واژه و تشکیل «جناس تام» شود، آرایۀ «جناس ناقص» به وجود می‌آید، که خود بر سه نوع است؛
انواع جناس ناقص:
- حرکتی
- اختلافی
- افزایشی
الف- جناس ناقص حرکتی: هرگاه تفاوت در حرکات (مصوت های کوتاه) مانع از تشکیل «جناس تام» شود، به آن «جناس ناقص حرکتی» می‌گویند.
به عبارت دیگر اگر دو واژه با هم یک سان بوده و فقط در حرکات متفاوت باشند، آرایۀ حاصل «جناس ناقص حرکتی» خواهد بود.
مثال: گرم باز آمدی محبوب سیم اندام سنگین دل
گُل از خارم بر آوردی و خار از پای و پای از گِل.
– صامت های دو واژۀ «گُل» و «گِل» یک سانند و تفاوت دو واژه در مصوت های کوتاه آن هاست. ( -ُ ، -ِ )
بنابراین دو واژۀ «گُل» و «گِل» با هم آرایۀ «جناس ناقص حرکتی» دارند.
ب- جناس ناقص اختلافی: هرگاه اختلاف در یک حرف (صامت) یا مصوت های بلند
(ا ، ی ، و) مانع از تشکیل «جناس تام» شود، به آن «جناس ناقص اختلافی» می‌گویند.
به عبارت دیگر اگر دو واژه با هم یک سان بوده و فقط در یک حرف متفاوت باشند، آرایۀ حاصل «جناس ناقص اختلافی» خواهد بود.
مثال: دل من هست از این بازار، بیزار
قسم خواهی به دادار و به دیدار.
– دو واژۀ «بازار» و «بیزار» فقط در یک مصوت اختلاف دارند؛ مصوت «ا» و مصوت «ی»، بنابراین این دو واژه آرایۀ «جناس ناقص اختلافی» دارند.
هم چنین دو واژۀ «دادار» و «دیدار» فقط در یک مصوت اختلاف دارند؛ مصوت «ا» و مصوت «ی»، بنابراین این دو واژه نیز آرایۀ «جناس ناقص اختلافی» دارند.
ج- جناس ناقص افزایشی: هرگاه افزایش یک حرف (صامت) یا مصوت های بلند
(ا ، ی ، و) مانع از تشکیل «جناس تام» شود، به آن «جناس ناقص افزایشی» می‌گویند.
به عبارت دیگر اگر دو واژه با هم یک سان بوده و فقط یک حرف یا صدای بلند اضافه داشته باشند، آرایۀ حاصل «جناس ناقص افزایشی» خواهد بود.
مثال: سَروِ چَمانِ من چرا میل چمن نمی‌کند
همدم گُل نمی‌شود یاد سَمَن نمی‌کند.
– واژۀ «چمان» یک مصوت بلند بیشتر از واژۀ «چمن» دارد؛ مصوت بلند «ا»، بنابراین این دو واژه آرایۀ «جناس ناقص افزایشی» دارند.
* نکتۀ1: اگر دو واژه یک سان باشند، (یعنی هم از نظر نوشتن و هم از نظر خواندن (تلفظ) یک سان باشند) و معنای یک سانی هم داشته باشند، آرایۀ تکرار دارند.
اما اگر از نظر معنایی با هم متفاوت باشند، جناس تام دارند.
(- باز: پرنده شکاری و باز: گشاده با هم جناس تام دارند.
– اما اگر باز دو بار بیاید و معنای هر دو واژه باز: پرنده شکاری باشد، در این صورت واژۀ باز آرایۀ تکرار دارد، زیرا معنای دو کلمۀ باز یکی است.)
* نکتۀ2: اگر دو واژه با هم یک سان باشند، اما در دو حرف متفاوت باشند؛ دیگر «جناس ناقص اختلافی» ندارند. (دلدار ، تبدار)
– هم چنین اگر یکی از واژه ها دو حرف اضافه بر دیگری داشته باشد؛ دیگر «جناس ناقص افزایشی» ندارند. (جود ، مسجود)
