آرایه واج آرایی
تعریف آرایه واج آرایی و مثال هایی در مورد آن
آرایه واج آرایی
واج آرایی
واج آرایی تکرار یک یا چند واج صامت یا مصوّت در شعر یا در نثر است، که در کلمه های یک مصراع یا بیت به گونه ای که آفرینندهٔ موسیقی درونی باشد و بر تأثیر شعر بیفزاید. موسیقی برخاسته از واج آرایی صامت‌ها عموماً محسوس‌تر از موسیقی است که از واج آرایی مصوّت‌ها ایجاد می‌شود. با این حال مصوّت‌ها نیز تأثیر خاصی در واج آرایی داشته اند؛ قدیم تکرار مصوّت «-ِ» را تتابع اضافات می‌نامیده‌اند چنین می‌پنداشتند که مانع روشنی و رسایی سخن است، در حالی که امروزه در ادبیات بر این باورند که این تکرار و همچنین تکرار مصوّت «اُ» موسیقی بیت را بیشتر کرده و بر تأثیر کلام می‌افزاید؛ مانند این بیت از سعدی:
خواب نوشین بامداد رحیل / باز دارد پیاده را ز سَبیل
همچنین مصراع نخست این رباعی خیّام که در آن «ف» تکرار شده و مصراع دوم که «س» تکرار شده است.
افسوس که بیفایده فرسوده شدیم / وَز آسِ سپهرِ سرنگون سوده شدیم
و این بیت در این درگه که گه گه که که و که که شود ناگه مشو غرّه به امروزت که از فردا نه ای آگه یا این بیت از حافظ:
شور شراب عشق تو آن نفَسم رَوَد ز سر / کاین سرِ پُرهوس شود خاکِ درِ سرای تو
یکی از زیباترین نمونه های حس آمیزی را در این بیت حافظ میتوان دید:
از صدای سخن عشق ندیدم خوش‌تر / یادگاری که در این گنبد دوّار بماند
در این بیت علاوه بر تکرار واج «س» در مصراع اوّل و واج «د» در مصراع دوم، نکتهٔ دیگری که به واج آرایی زیبایی دوچندانی بخشیده است، بردن ذهن خواننده با تکرار واج «د» به حال و هوای اماکن گنبدی شکل و پیچیده شدن و بازتاب صدای ضرب و آلات موسیقایی چون دف است.
همچنین در بیتی از نظامی میتوان واج آرایی حرف س را که بسیار موسیقی کلام را دلنواز و شیرین میکند را دید:
ای هست کن اساس هستی کوته ز درت دراز دستی
مثالی دیگر از واج آوایی: "ما به مام میهن مهر می ورزیم."
در اینجا تکرار حرف میم باعث موسیقی زیبایی در متن شده است.
